W sierpniu 2022 roku, w wieku 85 lat, zmarła słynna polska artystka konceptualna, która działała na polu fotografii, performance i sztuki wideo, Natalia LL. W artykule, opublikowanym na portalu iwroclaw.com, opowiemy o życiu i twórczości Natalii Lach-Lachowicz, „pionierki feministycznej awangardy początku lat siedemdziesiątych”, oraz o tym, co łączyło ją z Wrocławiem.
Dlaczego Natalia LL?
Natalia Lach-Lachowicz urodziła się w 1937 roku w małym miasteczku Żywiec (woj. śląskie). Po wojnie, w 1946 roku, jej rodzice przenieśli się do miasta Bielsko-Biała, gdzie ukończyła szkołę średnią. W 1957 roku rozpoczęła studia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. E. Gepperta) we Wrocławiu, które ukończyła w 1964 roku uzyskując dyplom Związku Polskich Artystów Fotografików.
Jeszcze w trakcie studiów zainteresowała się fotografią, grafiką i malarstwem. W tym samym czasie kształtowały się poglądy Natalii na sztukę współczesną jako narzędzie poszukiwania wolności.
Na początku lat ’70 Lach-Lachowicz rozszerzyła swoje zainteresowania o performance, kino eksperymentalne, instalację wideo i rzeźbę.
W 1970 r. Natalia wraz z grupą artystów, w tym ze swoim przyszłym mężem Andrzejem Lachowiczem, stworzyła Galerię Permafo, która działała do 1981 r. W 1971 r. wyszła za mąż i przyjęła nazwisko Lach-Lachowicz, a później pracowała pod pseudonimem Natalia LL.
Sztuka konsumpcyjna autorstwa Natalii LL
Koncepcja Sztuki konsumpcyjnej pojawiła się w latach ’70 i miała na celu zobrazowanie procesu konsumpcji, jej estetycznych i erotycznych treści. Już wtedy krytycy podkreślali, że prace Lach-Lachowicz z gatunku sztuki konsumpcyjnej mają „fascynujący i perwersyjny urok graniczący z pornografią”.
I tak, na najsłynniejsze projekty artystki Sztuka konsumpcyjna i Sztuka postkonsumpcyjna składają się serie czarno-białych i kolorowych fotografii oraz opowieści wideo o kobietach i produktach z „podtekstami” – bananach, bitej śmietanie, mleku. Modelki Lach-Lachowicz – zmysłowe blondynki o „lalkowych” twarzach – jedzą te produkty, co wygląda nieco perwersyjnie i erotycznie.
Powtarzalność serii pozwala nam prześledzić wszystkie etapy procesu. Jednocześnie „banalna” opowieść o czynnościach fizjologicznych skutecznie kontrastuje ze sterylną elegancją samych fotografii.
Sztuka konsumpcyjna Natalii LL jest ideologicznie bliska jej wcześniejszym pracom – Rejestracja Permanentna, 24 godziny i Sfera Intymna, powstałym w latach 1970-1972, które przedstawiały koncepcję sztuki jako ciągłego procesu pochłaniania, którego zwyczajność i natychmiastowość można porównać do takich procesów życiowych jak sen, jedzenie, oddychanie i ruch.
W latach ’70 Sztuka konsumpcyjna stała się głównym przedmiotem zainteresowania grupy Permafo, która promowała ją poprzez odwoływanie się do uniwersalnych, powszechnych sytuacji.
W tamtych latach krytycy często porównywali Sztukę konsumpcyjną Natalii LL z pop-artem i jego najwybitniejszym przedstawicielem, Andy Warholem.
Jednocześnie należy zauważyć, że tematyka kapitalistycznego stylu życia i krytyka społeczeństwa konsumpcyjnego wyglądała nieco dziwnie w socjalistycznej Polsce z jej totalną gospodarką niedoboru. Być może dlatego w tym czasie prace artystki nie doczekały się obiektywnej oceny w jej ojczyźnie.
Twórczość Natalii LL w latach ’80.
Początek lat ’80 w Polsce to stan wojenny, delegalizacja Solidarności, militaryzacja gospodarki, wzrost cenzury.
W tym trudnym dla społeczeństwa i niej samej okresie, pod koniec lat ’70 artystka przeszła poważną chorobę. Natalia Lach-Lachowicz inspiruje się chrześcijańskim mistycyzmem, poszukiwaniem granic między dobrem a złem, pracując jak zawsze na granicy „faulu”.
Nawiasem mówiąc, z tego powodu oskarżano ją nawet o propagowanie satanizmu, choć nie brała udziału w słynnych wystawach tzw. Sztuki kościelnej.
Konceptualizm Lach-Lachowicz jest bardziej subtelny, oparty na wewnętrznym dialogu między tym, co mentalne, a tym, co fizyczne, rodzajem body artu z tendencją do egzystencjalizmu i transcendencji.
W ten sposób artystka stworzyła obrazy, które porażają i dają do myślenia. Przykładem jest „niepokojąca” praca Puszysta Tragedia, przedstawiająca demonicznego artystę połykającego lalki.
Na przełomie lat ’80 i ’90 Natalia LL wydała serię ekspresjonistycznych fotografii, wśród których najbardziej znana jest Trwoga Paniczna, ukazująca przemianę ciała fizycznego poprzez ból i cierpienie.
Dziś praca ta uważana jest za jedną z najlepszych w polskiej fotografii inscenizowanej.
Natalia LL – lata ’90 i dwutysięczne
Twórczość Lach-Lachowicz w pierwszej połowie lat ’90 miała najczęściej charakter instalacji, w której wykorzystywała swoje wczesne prace. Artystka przedstawiała je w formie slajdów rzutowanych na białe płótno.
Jednocześnie jej sztuka nie jest eklektyczna; Natalia odkrywa nowe cechy starych prac, zmienia ich charakter, wykorzystuje nowe materiały, np. tkaninę. Najważniejsze w jej twórczości pozostają konceptualizm i body art.
Lach-Lachowicz odrzuca fotomodeling i feminizm, które przeszkadzały jej w zgłębianiu sztuki. Jednocześnie jej prace są coraz bardziej egzystencjalne i metafizyczne, często wykorzystują motyw reinkarnacji, by odnieść się do zjawisk nadprzyrodzonych.
W latach dwutysięcznych twórczość Natalii LL skupia się na wewnętrznych problemach człowieka, choć od czasu do czasu „komentuje” najważniejsze wydarzenia polityczne i społeczne.
Artystka coraz częściej zwraca się w stronę body artu, który stopniowo staje się cechą definiującą i zastępuje konceptualizm. Natalia bada czas i jego wpływ na proces zmiany formy ludzkiej i innych istot, „wykańczając” swoje stare prace.
W 2007 roku Lach-Lachowicz zaprezentowała nowy cykl kompozycji Futrzasta Włochatość i Miękkość Dotyku, w którym wykorzystała elementy tematyki swojego 30-letniego cyklu Sztuka zwierzęca. Na tych zdjęciach artystka pozowała nago, pokrywając swoje ciało futrem.
W 2007 roku postawiła sobie za zadanie dotarcie do istoty sztuki animalistycznej, siły tego, co naturalne, i jego wyższości nad ludzkimi próbami kontrolowania przyrody i środowiska. Kobiece ciało w futrze w nowych pracach artystki to „zwierzęcy” mechanizm natury, sprowadzony do funkcji adaptacyjnych. W efekcie końcowym uważny widz powinien zobaczyć rodzaj mandali, w której kształty poszczególnych elementów tworzą dynamiczne struktury stanowiące oś kompozycji.
Ostatnie wystawy Natalii LL
W 2013 roku w wyniku współpracy Natalii Lach-Lachowicz z warszawską galerią powstała wystawa prac artystki zatytułowana Doing Gender. Termin ten pojawił się w socjologii pod koniec lat ’80 i oznaczał rozumienie płci jako stabilnego konstruktu społecznego, który przejawia się poprzez aktywne interakcje. Lach-Lachowicz był bliski ten temat, wielokrotnie go poruszała, próbując stworzyć nowy obraz płci.
Na wystawie Doing Gender znalazły się również nigdy wcześniej niepublikowane zdjęcia z jej serii z lat ’60.
W 2017 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu zaprezentowano Sum ergo Sum, chronologiczny przegląd znanych i niewystawianych wcześniej prac Natalii Lach-Lachowicz, który obejmował prace od początku lat sześćdziesiątych do 2016 roku.
W kwietniu 2019 roku zakaz wystawiania przez Muzeum Narodowe w Warszawie prac Natalii LL i innych artystów doprowadził do skandalu i publicznych protestów – ruchu społecznego #bananagate przeciwko cenzurze w sztuce.
