Laureat Nagrody Nobla z 1994 roku Reinhard Selten był pierwszym niemieckim naukowcem, który otrzymał to prestiżowe wyróżnienie za swoje badania w dziedzinie ekonomii. Mówiąc o jego zasługach, Komitet Noblowski zauważył, że Selten stworzył koncepcję „gry doskonałej”, którą później uzupełnił o fundamentalną „analizę równowagi”.
Od kilkudziesięciu lat naukowiec badał matematyczną „teorię równowagi” i możliwości jej zastosowania w regulacji procesów gospodarczych. Konkretnie, jego badania dotyczyły dziedziny informacyjnej ekonomii i w tamtym czasie miały znaczący wpływ na debaty dotyczące wiarygodności polityki gospodarczej rządu.
W niniejszym artykule, opublikowanym na portalu iwroclaw.com, opowiemy, jak chłopcu z żydowskiej rodziny z Wrocławia udało się nie tylko przetrwać straszne lata Holokaustu, ale także odnieść wyjątkowe sukcesy w nauce.
Dzieciństwo w Breslau
Reinhard Selten urodził się w październiku 1930 roku we Wrocławiu, który był wówczas częścią Niemiec i znany był jako Breslau.
Ojciec Reinharda prowadził niewielki, ale dochodowy biznes – zbierał kolekcje popularnych czasopism, segregował je w tematyczne teczki i wypożyczał czytelnikom.
Gwoli ścisłości, Selten Sr. zbudował swój biznes, mimo że był niepełnosprawny (w młodym wieku stracił wzrok) i nie miał wykształcenia.
Jednak, jak wspominał później Reinhard, w połowie lat 30-tych jego ojciec musiał zrezygnować z prowadzenia działalności, ponieważ Żydom zabroniono zajmowania się prasą. Zmarł w 1942 roku na ciężką chorobę i uniknął strasznego losu swoich krewnych, którzy padli ofiarą terroru rozpętanego przez nazistów.
Rodzina Reinharda była żydowska ze strony ojca i protestancka ze strony matki. Trzymali chłopca z dala od religii, ale kiedy zaczęły się prześladowania Żydów, postanowili go ochrzcić. Nie pomogło to jednak zbytnio Reinhardowi. W wieku 14 lat został zmuszony do opuszczenia szkoły, nie mógł też nauczyć się zawodu, ze względu na antysemickie prawa obowiązujące w nazistowskich Niemczech. Nie miał innego wyjścia, jak zostać robotnikiem. Na szczęście rodzinie udało się w porę opuścić Breslau, gdy połączenie kolejowe było jeszcze czynne.
Selten wspominał później, że wszystkie te nieszczęścia związane z prześladowaniem Żydów zmusiły go do poświęcenia większej ilości czasu sprawom politycznym, przestał słuchać propagandy i zaczął bardziej ufać własnemu osądowi. Następnie zainteresowanie polityką wzbudziło jego zainteresowanie ekonomią, co zadecydowało o wyborze na rzecz tej nauki.
Teoria gier
Po opuszczeniu Wrocławia Seltenowie spędzili kilka lat podróżując po Europie. Dopiero w 1947 roku osiedlili się w małym miasteczku Melsungen, gdzie Reinhard wrócił do szkoły, kończąc ją w 1951 roku. Miał wówczas 21 lat.
To właśnie w liceum w Melsungen rozbudziło się jego zainteresowanie naukami ścisłymi – geometrią i algebrą. Było już jasne, że cokolwiek będzie robił w przyszłości, będzie to związane z matematyką.
Tak się stało, choć długo trwało zanim został dyplomowanym mistrzem w tej dziedzinie. W 1957 roku Selten ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie we Frankfurcie, a 4 lata później uzyskał tam doktorat.
Jeśli chodzi o teorię gier, Reinhard Selten zapoznał się z nią w szkole średniej po przeczytaniu artykułu w popularnym magazynie Fortune. Zainteresowany problemem zwrócił się ku pracom fundamentalnym, a podczas studiów na uniwersytecie uczęszczał na seminarium z matematyki dla ekonomistów.
Dla informacji – teoria gier to matematyczna metoda badania optymalnej strategii gry jako procesu, w którym uczestnicy walczą o realizację własnych interesów.
Równowaga “drżącej ręki”
W 1961 roku, po uzyskaniu doktoratu, Selten został zaproszony do Stanów Zjednoczonych, na Uniwersytet Princeton, na konferencję poświęconą teorii gier.
Tam naukowiec poznał autora tej teorii, amerykańskiego ekonomistę niemieckiego pochodzenia, Oskara Morgensterna. Znajomość ta odegrała znaczącą rolę w pracy naukowej Seltena. Następnie Morgenstern w każdy możliwy sposób pomagał młodemu naukowcowi w realizacji jego pomysłów i wielokrotnie udzielał wsparcia finansowego.
W 1962 roku Selten, we współautorstwie z Heinzem Sauermannem, opublikował artykuł naukowy dotyczący teorii adaptacji firmy do aspiracji. Wówczas, jak sam przyznał, doszedł do wniosku, że struktura ograniczonych racjonalnych zachowań ekonomicznych powinna być badana eksperymentalnie.
I tak na początku lat ’60 Selten rozpoczął eksperymenty z oligopolistycznymi modelami struktur rynkowych, które zaowocowały w 1975 roku dopracowaną koncepcją doskonałości, znaną matematykom-ekonomistom jako równowaga “drżącej ręki”.
Odniesienie: Oligopol to rodzaj struktury rynku z niedoskonałą konkurencją, z ograniczoną liczbą firm.
W 1965 roku, na seminarium poświęconym teorii gier, Selten poznał słynnego amerykańskiego ekonomistę i przyszłego laureata Nagrody Nobla Johna Harsanyi. Był to początek ich wieloletniej współpracy. Nawiasem mówiąc, w tym samym czasie otrzymali Nagrodę Nobla w 1994 roku.
Działalność pedagogiczna
W latach 1967-68 profesor Reinhard Selten wykładał na University of California, Berkeley Business School.
W 1969 roku został zaproszony na Wolny Uniwersytet w Berlinie, gdzie do 1972 roku pracował jako profesor ekonomii. Według wspomnień naukowca, podobało mu się życie w Berlinie Zachodnim, jednak niepokoje studenckie, które ogarnęły wówczas Europę Zachodnią, faktycznie zakłóciły proces kształcenia.
Było to jednym z powodów przeniesienia Seltena na założony kilka lat wcześniej Uniwersytet w Bielefeld, gdzie próbował zrealizować pomysł stworzenia dużego instytutu ekonomii matematycznej.
Niestety, z powodu braku środków finansowych trzeba było zrezygnować z tych planów na rzecz małego instytutu z zaledwie trzema profesorami. Warto zauważyć, że później ta placówka edukacyjna zaczęła cieszyć się dużym międzynarodowym prestiżem.
Pracując w Bielefeld, Selten kontynuował również eksperymenty, próbując zastosować teorię gier do organizacji produkcji przemysłowej. Ogólnie przyznał, że stworzenie przemyślanego ogólnego systemu wyboru równowagi w grach zajęło mu prawie 18 lat.
W 1984 r. Selten przeniósł się na Uniwersytet w Bonn, gdzie wykładał ekonomię aż do emerytury. Tam założył Bonn Laboratory for Experimental Economics, gdzie naukowcy badali handel międzynarodowy, rozwijali teorię kontraktów, badali metody podejmowania decyzji, aukcje i rynki.
Życie osobiste i esperanto
W 1959 r. Reinhard Selten poślubił Elisabeth Langreiner, którą poznał na jednej z imprez poświęconych promocji międzynarodowego języka Esperanto. Para żyła razem długo. Nie mieli dzieci, ale podzielali wartości duchowe i miłość do esperanto.
Selten brał aktywny udział w międzynarodowym ruchu esperanckim i wielokrotnie wypowiadał się na rzecz tego języka. Uważał, że skoro esperanto jest językiem sztucznym, to jest zasadniczo neutralne i może rozwiązać problem komunikacji międzynarodowej.
W 2009 r. Reinhard Selten kandydował nawet do Parlamentu Europejskiego z partii EDE (Europa-Demokracja-Esperanto).
Ponadto naukowiec stał się jednym z założycieli Międzynarodowej Akademii Nauk w San Marino, gdzie nauczano i porozumiewano się w języku esperanto.
