Nagroda Nobla to jedna z najbardziej prestiżowych nagród międzynarodowych, która przyznawana jest corocznie za wybitne badania naukowe, rewolucyjne wynalazki lub znaczący wkład w rozwój społeczeństwa. Miasto Wrocław ma szczególną „tendencję noblowską”, gdyż 10 noblistów, o których będziemy mówić w artykule na iwroclaw.pl, spędziło tu znaczną część swojego życia.
Theodor Mommsen
Theodor Mommsen (1817-1903) był prawnikiem specjalizującym się w prawie rzymskim, znanym pisarzem i poetą XIX wieku. We Wrocławiu był profesorem na Wydziale Prawa tamtejszego uniwersytetu, wykładał także filozofię. Za książkę „Historia Rzymu” otrzymał Nagrodę Nobla. Mommsen popierał antypolską politykę władz niemieckich i był zdecydowanym zwolennikiem germanizacji Polaków.
Paul Ehrlich
Paul Ehrlich (1854-1915) był biologiem i chemikiem, twórcą leku na kiłę i teorii odporności. Urodził się w miejscowości Strehlen. Ukończył gimnazjum św. Marii Magdaleny (obecnie na miejscu tego kościoła stoi dom towarowy) oraz Wydział Lekarski Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1908 roku otrzymał Nagrodę Nobla za osiągnięcia w dziedzinie immunologii, którą dzielił z rosyjskim naukowcem Ilją Miecznikowem. Ehrlich stworzył też podstawy chemioterapii.
Eduard Buchner
Eduard Buchner (1860-1917) to chemik, którego głównym osiągnięciem było odkrycie pirazolu, który znalazł zastosowanie w produkcji leków, barwników i pestycydów. Badania Bruchnera doprowadziły do wyizolowania enzymów takich jak inwertaza, laktaza itp. Wyjaśnił też mechanizm fermentacji alkoholowej.
Z Wrocławiem związany był poprzez wykładanie na tamtejszym uniwersytecie. Otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie procesów fermentacji bez udziału żywych komórek. Zginął w czasie I wojny światowej jako lekarz w szpitalu polowym.
Philipp Lenard
Fizyk Philipp Lenard (1862-1947) był pionierem w badaniu przenikania elektronów przez materię. Lenard pracował jako wykładowca we Wrocławiu. Otrzymał Nagrodę Nobla za osiągnięcia w fizyce – badania w dziedzinie promieniowania katodowego. W swoich poglądach politycznych był faszystą, antysemitą i popierał Hitlera. Lenard wprowadził pojęcie „fizyki aryjskiej”, krytykował Einsteina i lekceważył osiągnięcia Marii Curie-Skłodowskiej.
Gerhart Hauptmann
Gerhart Hauptmann (1862-1946) był dramaturgiem, poetą, prozaikiem, autorem znanych utworów literackich, takich jak poemat dramatyczny „Tkacze”, powieści „Hanusia”, „Bobrowe futro” itp.
Uczył się w szkole we Wrocławiu i w tamtejszym technikum. Hauptmann przerwał naukę w wieku 15 lat, ponieważ nie miał skłonności do nauki.
Po dojściu do władzy nazistów Hauptmann ogłosił swoją „neutralność” i pozostał w Niemczech. A po anglo-amerykańskim bombardowaniu Drezna dopadła go głęboka depresja, z której pisarz nigdy się nie podniósł, a później zmarł na zapalenie płuc.
Fritz Haber
Fritz Haber (1868-1934) był niemieckim chemikiem, który stworzył nawozy azotowe – gaz musztardowy i fosgen – oraz opracował metodę produkcji gazu Cyklon B do zwalczania pasożytów owadzich. Naziści używali później Cyklonu B do masowych egzekucji w obozach koncentracyjnych.
Haber urodził się we Wrocławiu i studiował na tamtejszym uniwersytecie. Nagrodę Nobla otrzymał w 1918 roku za opracowanie syntezy amoniaku, która umożliwiła stworzenie sztucznych nawozów.
Fritz Haber sympatyzował z nazistami, ale ze względu na żydowskie pochodzenie został zmuszony do emigracji z Niemiec. Zmarł i został pochowany w Szwajcarii.
Max Born
Max Born (1882-1970) był niemieckim matematykiem, fizykiem i twórcą fizyki kwantowej. Born jest znany nie tylko ze swoich odkryć, ale także z pryncypialnego stanowiska w sprawie broni jądrowej, której rozwoju kategorycznie odmówił. Urodzony i wykształcony we Wrocławiu Born ukończył gimnazjum im. Króla Wilhelma, a następnie miejscowy uniwersytet.
Uczony otrzymał Nagrodę Nobla za sformułowanie interpretacji kwadratu funkcji falowej w równaniu Schrödingera. Na pamiątkę osiągnięć Borna jeden z placów we Wrocławiu nosi jego imię.
Friedrich Bergius
Friedrich Bergius (1884-1949) był naukowcem chemicznym, który opracował metody hydrolizy celulozy, które później stały się znane jako metoda „pożywienie z drzewa”, a także wynalazł fenol, który jest używany do produkcji leków. Bergius urodził się we Wrocławiu, gdzie spędził dzieciństwo i młodość, studiował w tamtejszym kolegium i na uniwersytecie. Naukowiec otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad metodami chemicznymi wysokiego ciśnienia i stworzenie syntetycznej benzyny. Na Uniwersytecie Wrocławskim, na Wydziale Chemii, znajduje się tablica ku czci Bergiusa.
Otto Stern
Otto Stern (1888-1969) był fizykiem i chemikiem. Gdy Otto miał 4 lata, rodzina Sternów przeniosła się do Wrocławia. Tutaj ukończył szkołę św. Jana, studiował na uniwersytecie, później uzyskał doktorat i zaczął nauczać. Stern otrzymał Nagrodę Nobla za osiągnięcia w dziedzinie fizyki, za wkład w rozwój metody wiązek molekularnych i odkrycie momentu magnetycznego protonu.
Reinhard Selten
Reinhard Selten (1930) to ekspert w dziedzinie matematyki i ekonomii, twórca ekonomii eksperymentalnej. Wrocław jest jego rodzinnym miastem. W wieku 66 lat został profesorem honorowym Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Selten otrzymał Nagrodę Nobla za osiągnięcia w dziedzinie ekonomii – rozwój teorii gier, badanie równowagi w grach niezespołowych oraz wykorzystanie jej wyników w analizie ekonomicznej, organizacji przemysłowej i prognozowaniu rynkowym możliwych zachowań banków.
Selten znany jest również jako wielki miłośnik i propagator esperanto (sztucznego języka stworzonego przez warszawskiego lingwistę i okulistę Ludwika Łazarza Zamenhofa w 1887 roku).
Mało znani laureaci Nobla z Wrocławia
To także wrocławscy laureaci Nagrody Nobla, ale z różnych powodów ich nazwiska są mniej znane szerokiej publiczności. Niniejszym korygujemy ten błąd.
Erwin Schrödinger
Erwin Schrödinger (1887-1961) był austriackim fizykiem, który wykładał we Wrocławiu w 1921 r. Jest uważany za jednego z twórców mechaniki kwantowej. Schrödinger otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1933 roku za pracę nad matematycznym sformułowaniem mechaniki falowej i stał się szeroko znany dzięki eksperymentowi zwanemu „Kotem Schrödingera”.
Istota eksperymentu polega na tym, że hipotetyczny kot został umieszczony w pudełku, w którym z pięćdziesięciu procentowym prawdopodobieństwem był albo żywy, albo martwy. Zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej, każda cząstka może znajdować się w kilku stanach jednocześnie. Podobnie „kot Schrödingera” w pudełku może być jednocześnie żywy i martwy, dopóki ktoś nie otworzy pudełka i nie określi jego stanu.
Karl von Frisch
Karl von Frisch (1886-1982) był rodakiem Schrödingera, biologiem i zoologiem. Otrzymał nagrodę w dziedzinie fizjologii i medycyny w 1973 roku za wyjaśnienie, jak pszczoły komunikują się ze sobą. Pracował jako zoolog we Wrocławiu.
Hans Georg Dehmelt
Hans Georg Dehmelt (1922) jest Amerykaninem niemieckiego pochodzenia. Otrzymał Nagrodę Nobla w 1989 roku za osiągnięcia w fizyce – stworzenie pułapek jonowych.
Hans Dehmelt podczas II wojny światowej walczył w Związku Radzieckim i brał udział w bitwie o Stalingrad. Po wojnie mieszkał we Wrocławiu, gdzie studiował fizykę.
